Historia

   Na poczatku XIII w. prawdopodobnie istniała w Gdańsku drewniana kaplica grodowa pod wezwaniem Najswiętszej Maryi Panny. W roku 1308 budowla spłonęła. Budowlę ceglaną inicjuje przywilej wystawiony gminie miejskiej w 1343 roku przez wielkiego mistrza krzyżackiego Ludolfa Koeniga.    Budowla ta powstawała 159 lat!

Pierwszy etap ukończono w roku 1361. Ówczesny kosciół miescił się w obrębie korpusu zachodniego. 6 marca 1379 roku starszyzna koscielna zawarła umowę z Henrykiem Ungeradin, kierującym budową ratusza, na wzniesienie nawy krzyżowej i prezbiterium. Przystąpiono również do podwyższania wieży.

             ETAPY BUDOWY:                1362                                    1430


    W czasie wojny trzynastoletniej (1454-66) budowa staneła.

                            1466                                        1500


   Gdy tylko wojna przybrała pomyslny dla Polski i Gdańska obrót, odżył zamysł rozbudowy. W ostatnim okresie budowy (1484-1502) sciany naw bocznych zastąpiono nowymi. W piątek po Wielkiejnocy  roku 1498 rozpoczęto prace przy wznoszeniu sklepień. Ze względu na brak srodków sądzono że roboty potrwają długo; gdańszczanie rozpoczęli jednak współzawodnictwo, aby fundacją mniejszego lub większego kawałka sklepienia uniesmiertelnić nazwisko. W czwartek 28 lipca 1502 roku o godzinie 16, mistrz Henryk Hetzel położył ostatnią cegłę sklepienia.
   Prestiż swiątyni był tak wysoki, że 15 maja 1457 roku król Kazimierz Jagiellończyk w wielkim przywileju dla Gdańska zastrzegł sobie i swoim następcom prawo patronatu nad kosciołem Mariackim i prezentowania kandydatów na proboszczów.
   W 1529 roku dominikanin Pankracy Klemme wprowadził do swiątyni luteranizm. Przez 43 lata nabożeństwa katolickie odprawiane były przy ołtarzu głównym, zas protestanckie przy ołtarzu swiętego Mikołaja. W czasie bezkrólewia, po smierci Zygmunta II Augusta, kosciół został przejęty przez protestantów.

                                          Rysunek Petera Willera z roku 1687


  Od początku kosciół Mariacki nawiedzały tłumy z całego swiata zachwycone jego rozmiarami i bogatym wyposażeniem. Bywali w nim królowie polscy, Wazowie szwedzcy, car Rosji Piotr Wielki oraz cesarz Napoleon Bonaparte, którego podwładny, baron Vivant Denon, zrabował do Luwru obraz Sąd Ostateczny Hansa Memlinga. Tryptyk po dziesięciu latach tułaczki w niezwykłtch okolicznosciach wrócił do koscioła.
   Do rozbiorów Polski kociół podlegał patronatowi królewskiemu.  Gdy Gdańsk wcielono do Pus, rozpoczęto częciową wyrzedaż dzieł sztuki. Np. w roku 1842 sprzedano arcyksięciu Maksymilianowi, wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu, gotycki ołtarz sw. Antoniego, który jest ozdobą siedziby zakonnej w Wiedniu.
    Przed drugą wojną swiatową podjęto remont murów, wieży oraz renowację wielu dzieł. W marcu 1945 roku swiątynia została zniszczona. Spaliły się dachy i ich drewniana konstrukcja, zawaliłe się sklepienia i 14 dużych przęseł. Całkowitej zagładzie uległy okna, została ledwie jedna brama. Zrujnowano posadzkę z zabytkowymi płytami. Z masywnej wieży pozostały uszkodzone sciany. Pożar był taki, że topiły się cegły, zwłaszcza w górnych partiach wieży, która stała się gigantycznym kominem.
   Na szczęscie większosć wyposażenia uratowano. Pod koniec 1944 roku zdemontowano większosć zabytków i umieszczono je w wiejskich kosciółkach, dworach i stodołach wokół Gdańska. Po wojnie wielowiekowy dorobek gdańszczan został rozproszony i do tej pory jest częsciowo przetrzymywany w muzeach Warszawy i Gdańska. Ponad 150 zabytków odzyskano. O zwrot pozostałych trwają intensywne starania.
   W 1946 roku przystąpiono do odgruzowywania i zabezpieczenia ocalałych sklepień. W sierpniu następnego roku rozpoczęto gigantyczną i pełną niespodzianek pracę montowania dachu. Sklepienia odtwarzano z ruchomych platform, utrzymywanych przez stalowe liny na wyskosci 30 metrów. Etap obejmujący rekonstrukcję bram, okien oraz ułożenie posadzki, zakończono uroczystym poswięceniem 17 listopada 1955 roku. Rozpoczęto wyposażanie oraz żmudną, trwającą do dzisiaj, rekonstrukcję wnętrza i konserwację poszczególnych zabytków.
   20 listopada 1965 roku kosciół bullą papieską Pawła VI podniesiono do godnosci bazyliki mniejszej, a 2 lutego 1987 roku, dekretem Kongregacji do Spraw Biskupów, do godnosci gdańskiej konkatedry. 12  czerwca 1987 roku bazylikę odwiedził Ojciec Swięty Jan Paweł II. Spotkał się wówczas z chorymi i służbą zdrowia.
Jan Paweł II w Bazylice NMP









            Wiadomosci  Ogólne

   Surowe mury mariackiej archikatedry wzniesione są z gotyckiej cegły na wysokosć 27 metrów. Grube, prawie dwumetrowe, od dołu ujęte są kamiennym cokołem, u góry zwieńczone blendami w formie okien i ozdobione krenelażem. Każda nawa przykryta jest dwuspadowym dachem.
   W sylwetce koscioła dominuje masywna wieża dzwonna. Pierwotnie była ona niższa (45 m.), gdyż Krzyżacy nie pozwalali wznosić budowli górujących nad ich zamkiem. Wieżę podwyższono po wojnie trzynastoletniej. Jest ona osadzona na planie prostokąta o wymiarach 15,3 x 16,2 metra i wznosi się na wysokosć 82 metrów. Z czterech stron wsparto ją potężnymi przyporami, a ponieważ  wzniesiona została na słabych gruntach budowniczowie stabilizowali podłoże dębowymi palami oraz gałęziami na których układali potężne głazy. Budowlę izolowano słomianym nawozem zwierzęcym i gęsto plecioną wikliną.
   Kosciół wieńczy siedem wież iglicznych i trzy ceramiczne. Lsnią na nich złocone kule, chorągiewki i krzyże. Do wnętrza prowadzi siedem bram każda z innej uliczki.
   Halowy typ koscioła mariackiego, charakteryzuje się równą wysokoscią naw. Powiązanie sklepień wzmocnionych rusztem żeber, z ostrym łukiem i systemem wciągnietych do srodka przypór, umożliwiło osiągnięcie niezwykłej strzelistosci i rozpiętosci swiątyni. Sklepienia symbolizują niebiosa i kosmos. Z wewnętrznych przypór wzmacniających mury, stworzono wieniec 31 kaplic, obiegających swiątynię. Od szesnastego wieku sciany i sklepienia były tynkowane i pociągnięte pobiałą wapienną.
   Posadzkę bazyliki tworzą płyty nagrobne. Można ustalić że było ich 512. Pod nimi na głębokosci 3 - 4 metrów, spoczywają w kilku warstwach zmarli. Zespół płyt nagrobnych koscioła mariackiego jest jednym z najcenniejszych w swiecie. Patrycjat gdański już od piętnastego wieku wybrał swiątynię na miejsce spoczynku najbardziej zasłużonych. Posadzka to przegląd nazwisk oraz herbów i znaków wszystkich ważniejszych rodów gdańskich.