W roku 1945 do zburzonego Gdańska przybywa profesor Politechniki Lwowskiej Robert Szewalski, by objąć stanowisko kierownika Katedry Turbin Parowych i Spalinowych oraz Sprężarek Wirnikowych w Politechnice Gdańskiej.

W swojej katedrze, zaczynając od podstaw, skupia wokół siebie zespół młodych pracowników. W końcu maja 1947 roku zostaje powołany na stanowisko dyrektora Biura Turbinowego przy Zjednoczeniu Przemysłu Maszynowego, które stało się pierwszą komórką organizacyjną rodzącego się przemysłu turbinowego. Tu zgromadził i wyszkolił pierwszy zespół konstruktorów.

Profesor wraz z zespołem (Stefan Perycz, Andrzej Piechota, Wojciech Brzozowski, Romuald Smętny-Sowa, Wojciech Brzezicki) podejmują się konstrukcji turbiny przeciwprężnej o mocy 2300 kW, przede wszystkim dla potrzeb przemysłu włókienniczego i cukrowniczego. W roku 1948 był to największy silnik cieplny zbudowany kiedykolwiek w kraju na podstawie własnych opracowań. Turbina ta o nazwie TP2, uruchomiona w hali fabrycznej w Elblągu, jako pierwsza polska turbina parowa, symbolizuje początek produkcji turbin w Polsce.

Fot. 1. Turbina parowa TP2 – Zakłady Mechaniczne ZAMECH w Elblągu

W roku 1952 powołany zostaje na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk, a w grudniu 1953 zostaje na czele powołanego do życia Zakładu Maszyn Wirnikowych PAN. Zakład ten startuje do wyznaczonych mu zadań z grupą 25 pracowników. Profesor stara się o nowe pomieszczenia, otrzymuje zgodę na zagospodarowanie istniejącego do dziś baraku postawionego dla potrzeb kierownictwa budowy gmachów Politechniki.

Rozwija się kadra naukowa, przybywa prac badawczych i teoretycznych. W wyniku tego rozwoju Zakład Maszyn Wirnikowych PAN zostaje uchwałą Prezydium Rządu z lipca 1956 roku przemianowany na Instytut Maszyn Przepływowych, który stał się samodzielną placówką Polskiej Akademii Nauk poświęconą podstawom naukowym techniki turbinowej. Zadaniem Instytutu było w szczególności rozwijanie badań naukowych o charakterze podstawowym, związanych z maszynami i urządzeniami przepływowymi, w tym głównie z maszynami i urządzeniami energetycznymi wielkiej mocy. W strukturach Instytutu znalazło się siedem zakładów naukowych:

1. Zakład Hydromechaniki Maszyn Przepływowych (kier. Jan Brosch),
2. Zakład Gazodynamiki Maszyn Przepływowych (kier. Wojciech Brzozowski),
3. Zakład Dynamiki Plazmy (kier. Jerzy Milewski),
4. Zakład Dynamiki Maszyn (kier. Józef Więckowski),
5. Zakład Termodynamiki i Wymiany Ciepła (kier. Robert Szewalski),
6. Zakład Regulacji Maszyn i Automatyki (kier. Stefan Perycz),
7. Zakład Elementów Maszyn (zagadnień tarcia i smarowania), (kier. Tadeusz Gerlach)

W zakładach opracowywane były zagadnienia służące rozwiązaniu i pogłębieniu rozeznania naukowego w zakresie hydroaerotermodynamiki przepływów, z ostatecznym celem podwyższenia sprawności przebiegów energetycznych, oraz w zakresie dynamiki maszyn, ich regulacji oraz zjawisk tarcia i smarowania, z ostatecznym celem zabezpieczenia niezawodności maszyn w eksploatacji, ich dyspozycyjności oraz trwałości.

Równocześnie opracowywano nowe koncepcje w zakresie ważniejszych węzłów konstrukcyjnych oraz nowe typy maszyn i urządzeń przepływowych, nieobjęte dotąd planami produkcyjnymi, oraz nowe metody konwersji energii, w szczególności metody bezpośredniego przetwarzania energii cieplnej w elektryczną na zasadzie magnetogazodynamiki.

Instytut Maszyn Przepływowych był w tym czasie instytutem podstaw budowy maszyn, skierowanym na problemy przepływowych maszyn i urządzeń energetycznych, takich jak turbiny parowe, gazowe i wodne, sprężarki i wentylatory, pompy wirnikowe, sprzęgła hydrokinetyczne, pędniki okrętowe, urządzenia strumieniowe, i w końcu generatory i silniki plazmowe.

Instytut od początku swojego istnienia wszedł do grupy liczących się na świecie zespołów badawczych. Pracom teoretycznym towarzyszyły prace eksperymentalne. Systematycznie mnożyły się poważne prace i osiągnięcia naukowe, a młoda kadra Instytutu zdobywała coraz liczniej stopnie i tytuły naukowe. Założone w 1959 roku własne pismo naukowe pt. PRACE INSTYTUTU MASZYN PRZEPŁYWOWYCH zdobywało poważną rangę w kraju i zagranicą (redagowane kolejno przez Eustachego S. Burkę, Kazimierza Stellera, Edwarda Śliwickiego).

Dzięki wieloletnim staraniom i zabiegom założyciela i dyrektora Instytutu, prof. R. Szewalskiego, Instytut otrzymuje od władz Akademii zgodę i finanse na budowę nowego własnego gmachu. Jest to dowodem uznania dla działalności i osiągnięć całego zespołu pracowniczego placówki ze strony władz Akademii. Politechnika Gdańska odstępuje Instytutowi działkę budowlaną przy ul. J. Fiszera we Wrzeszczu. Dzięki zgodnemu wysiłkowi kierownictwa i załogi, opracowane zostają szczegółowe założenia budowy, a w roku 1966, w dziesięciolecie powołania Instytutu, Prezes Polskiej Akademii Nauk, prof. Janusz Groszkowski, w ramach pięknej uroczystości, kładzie kamień węgielny pod budowę gmachu.

Fot. 2, 3. Uroczystość wmurowania kamienia węgielnego.
Prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Janusz Groszkowski
wmurowuje kamień węgielny (1966)

Fot. 4, 5. Wizytacja na budowie – stoją od lewej:
kier. bud. J. Widuliński, dyr. R. Szewalski,
dyr. techn. R. Smętny-Sowa, z-ca kier. budowy

Po piętnastu latach działania na Politechnice Gdańskiej, Instytut uzyskał jesienią 1971 roku własną, nowoczesną i dobrze wyposażoną siedzibę. Całość powierzchni użytkowej 6.600 m². Na lata 1972-74 zaplanowano drugie zadanie inwestycyjne obejmujące pomocnicze urządzenia laboratoryjne i energetyczne. Zaplanowano również powstanie w tym czasie pawilonu socjalno-gospodarczego w ośrodku wypoczynkowym IMP PAN nad jeziorem Mausz.

Fot. 6. Gmach Instytutu Maszyn Przepływowych

W roku 1970 dyrektorem Instytutu został mianowany prof. Tadeusz Gerlach.

Nowe Laboratorium

Drugie zadanie inwestycyjne objęło budowę dwóch wielkich, nowych stanowisk: parowej stacji doświadczalnej, przeznaczonej do badania zjawisk przepływowo-cieplnych w parze mokrej, oraz stanowiska do badań kawitacyjnych, umożliwiającego odtworzenie w laboratorium i badanie efektów kawitacyjnych powstających przy pracy maszyn wodnych.

Fot. 7, 8. Widok hali laboratorium głównego

Studium Doktoranckie

W 1972 r. Instytut zorganizował i uruchomił Studium Doktoranckie pod nazwą „technika przetwarzania energii w przepływach”, które kształciło nowych pracowników nauki w uprawianych w IMP dyscyplinach, zarówno na własne potrzeby placówki, jak i dla przemysłowych ośrodków rozwojowych na Wybrzeżu. Na Studium wykładali wybitni pracownicy naukowi z IMP oraz gdańskich uczelni Politechniki i Uniwersytetu.

Zmienia się struktura organizacyjna Instytutu. Instytut tworzy 8 Zakładów Naukowych działalności podstawowej oraz Zakłady i Działy działalności pomocniczej. A mianowicie:

1. ZAKŁAD DYNAMIKI CIECZY (kierowany kolejno przez: Jana Broscha, Kazimierza Stellera i Eustachego Burkę)
2. ZAKŁAD DYNAMIKI GAZÓW (kierowany kolejno przez: Jerzego Krzyżanowskiego, Andrzeja Żabickiego i Zbigniewa Bilickiego)
3. ZAKŁAD DYNAMIKI MASZYN (kierowany kolejno przez: Józefa Więckowskiego i Sławomira Janeckiego)
4. ZAKŁAD TERMODYNAMIKI I WYMIANY CIEPŁA (kierowany kolejno przez: Roberta Szewalskiego i Jarosława Mikielewicza)
5. ZAKŁAD REGULACJI I AUTOMATYKI (kierowany kolejno przez: Stefana Perycza i Zygfryda Domachowskiego)
6. ZAKŁAD MECHANIKI TARCIA I SMAROWANIA (kierowany przez Tadeusza Gerlacha)
7. ZAKŁAD DYNAMIKI PLAZMY (kierowany kolejno przez: Jerzego Milewskiego i Zenona Zakrzewskiego)
8. ZAKŁAD PĘDNIKÓW OKRĘTOWYCH (kierowany kolejno przez: Henryka Jarzynę i Jana Szantyra)

W ośmiu powyższych Zakładach Naukowych realizowany był długofalowy program badań nad podstawowymi problemami rozwoju energetycznych maszyn przepływowych. Jednostkami ogólno-instytutowymi pełniącymi rolę pomocniczą były:

1. ZAKŁAD DOŚWIADCZALNY KONSTRUKCYJNO-BADAWCZY „ZAMPAN”
2. DZIAŁ OBLICZEŃ NUMERYCZNYCH
3. REDAKCJA WYDAWNICTW CIĄGŁYCH
4. DZIAŁ USŁUG DOKUMENTACYJNYCH
5. BIBLIOTEKA
   
6. WARSZTAT MECHANICZNY

Startując w roku 1953 z grupą 25 pracowników, Instytut osiągnął w roku 1978 liczbę 276 pracowników, w tym 90 pracowników naukowo-badawczych (19 profesorów i docentów), 116 pracowników inżynieryjno-technicznych oraz 70 pracowników działalności pomocniczej.

W 1977 roku dyrektorem Instytutu mianowany został prof. Jerzy Krzyżanowski.

Profil badawczy Instytutu i związki z gospodarką

Wyniki wieloletnich badań podstawowych prowadzonych w Instytucie znalazły wdrożenie w wielu cennych rozwiązaniach technicznych. Instytut corocznie opracowuje liczne ekspertyzy i udziela bieżących konsultacji naukowych i technicznych dla jednostek przemysłowych. Kierownictwo Instytutu przywiązuje duże znaczenie do bezpośredniej współpracy z przemysłem. Jest to wyrazem poglądu, że duży instytut nauk technicznych PAN powinien także zabiegać o praktyczne zastosowanie uzyskanych wyników badań. Zasadniczy wpływ na wypracowanie takiej właśnie „filozofii” miał jego założyciel i pierwszy  dyrektor, prof. Robert Szewalski, oraz kolejni dyrektorzy: prof. T. Gerlach i prof. J. Krzyżanowski. Szczególne są tu zasługi prof. J. Krzyżanowskiego, który będąc przez 21 lat dyrektorem Instytutu, wywarł decydujący wpływ na jego profil badawczy. ”Filozofia” ta realizowana jest do dzisiaj.

Nowe Wydawnictwo

Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu społecznemu Instytut podjął się opracowania wielotomowego dzieła „MASZYNY PRZEPŁYWOWE”. Dzieło to, redagowane przez Eustachego S. Burkę, jest serią wydawniczą poświęconą oryginalnym opracowaniom monograficznym, dotyczącym konwersji energii w przepływach. Dotychczas ukazały się 34 tomy. Dzieło to uzyskało bardzo wysoką ocenę specjalistów.

Przełom roku 1981/1982

W związku ze zmianami zasad finansowania nauki na przełomie lat 80. i 90., daje się odczuć nadchodzący kryzys. Koniecznym staje się restrukturyzacja Instytutu. W wyniku restrukturyzacji w ciągu kilku lat kadra Instytutu zmalała do ok. 160 pracowników. Instytut jest pierwszą instytucją naukową, która solidarnie popiera strajk gdańskich stoczniowców. 145 pracowników dnia 18 sierpnia 1980 roku podpisuje list do strajkujących stoczniowców i przekazuje Międzyzakładowemu Komitetowi Strajkowemu w Stoczni Gdańskiej. List został w dniach następnych cytowany w audycjach Radia Wolna Europa, a w tłumaczeniu na wiele języków świata przekazywany przez wiele radiostacji.

Dydaktyka w Instytucie

W lutym 1992 roku Instytut podpisuje umowę z Politechniką Gdańską na prowadzenie w Instytucie kierunku Dyplomowania „Mechanika Płynów” dla studentów Wydziału Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej PG. Program tych studiów otrzymał prestiżową nagrodę Fundacji Stefana Batorego. Zainicjowane przez prof. W. Prosnaka i prowadzone przez 10 lat studia były źródłem dopływu młodej kadry naukowej doskonale przygotowanej do prac badawczych. Kierownikiem Kierunku Dyplomowania „Mechanika Płynów” był Eustachy S. Burka.

Jesienią 1998 roku, po dwóch pierwszych kadencjach wolnego wyboru dyrektora Instytutu przez Radę Naukową, dyrektor Instytutu prof. J. Krzyżanowski przechodzi na emeryturę.

Po okresie odgórnej nominacji na stanowisko dyrektora, nastał czas wyboru dyrektora przez Radę Naukową Instytutu. W roku 1998, w trzecich wolnych wyborach, Rada Naukowa powierzyła kierownictwo Instytutu prof. Jarosławowi Mikielewiczowi i powołała na zastępcę dyrektora ds. naukowych prof. Jana Kicińskiego. Obaj dyrektorzy pełnią z powodzeniem swoje funkcje do dnia dzisiejszego. Zmienia się struktura organizacyjna Instytutu. W ramach Instytutu powstają cztery podstawowe Ośrodki:

1. Ośrodek Mechaniki Cieczy (kier. Jacek Pozorski),
2. Ośrodek Termomechaniki Płynów (kier. Marian Trela),
3. Ośrodek Techniki Plazmowej i Laserowej (kier. Jerzy Mizeraczyk)
4. Ośrodek Mechaniki Maszyn (kier. Wiesław Ostachowicz).

Zintensyfikowano związki z przemysłem, w pierwszym rzędzie z firmami ABB i Alstom, które stały się właścicielem fabryki turbin ZAMECH w Elblągu.

We współpracy z Centrum Techniki Okrętowej przystąpiono do prac dotyczących nowoczesnego projektowania kadłubów okrętowych dla polskich stoczni. Diagnozowano, modernizowano i projektowano turbiny wodne w programie odtwarzania w kraju małej energetyki wodnej. Jest to duży program obejmujący prace teoretyczne i doświadczalne obejmujący zagadnienia kawitacji oraz uderzeń hydraulicznych. W dziedzinie energetyki wodnej Instytut stał się czołowym zakładem naukowym w kraju, uznanym dzisiaj przez producentów zagranicznych.

Dorobek w dziedzinie mechaniki płynów zaowocował m.in. opracowaniem nowych modeli złożonych obiektów energetycznych i metod diagnozowania eksploatacyjnej degradacji wymiarów maszyn przepływowych (w szczególności turbin parowych) na podstawie wyników pomiarów cieplno-przepływowych.

W zakresie prac dotyczących mechaniki ciała stałego opracowano wytrzymałość skomplikowanych układów łopatkowych i wirników maszyn przepływowych oraz badań w dziedzinie statyki i dynamiki konstrukcji komputerowych.

Równolegle z pracami konstrukcyjnymi i doświadczalnymi intensywnie rozwijane są prace teoretyczne w dziedzinie mechaniki cieczy, aeromechaniki, termomechaniki, mechaniki ciała stałego, mechaniki tarcia i smarowania, dynamiki plazmy i fizyki laserów. Badania te w znacznej mierze były finansowane ze środków uzyskanych od koncernów zagranicznych. Prace w dziedzinie techniki laserowej obejmują precyzyjną obróbkę i ulepszanie technologiczne metali oraz renowację zabytków.

Instytut za swoją działalność naukowo-badawczą uzyskał certyfikat ISO-9100.

Należy podkreślić, że dzięki zabiegom kierownictwa Instytutu, w roku 2003, w setną rocznicę urodzin założyciela Instytutu, Rada Naukowa nadała Instytutowi imię Roberta Szewalskiego, a przed gmachem Instytutu stanął cokół z popiersiem założyciela Instytutu z napisem:
„Robert Szewalski 1903-1993 czł. rzecz. PAN, Profesor Politechniki Lwowskiej i Gdańskiej. Konstruktor pierwszej turbiny parowej. Twórca polskiego przemysłu turbinowego i Instytutu Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku. W stulecie urodzin – Gdańsk 2003”

Fot. 9. Napis znajdujący się nad wejściem do Instytutu.
Fot. 10. Popiersie Profesora Roberta Szewalskiego

Tekst w trakcie przygotowania. Zapraszamy wkrótce.