Niewątpliwie kluczową rolę odegrał w historii Instytutu prof. Rober Szewalski, uważany powszechnie za założyciela tej jednostki naukowej w strukturze PAN. To Jego imię nosi Instytut, to Jego pomnik stoi przed wejściem głównym. Dużą rolę odegrali kolejni dyrektorzy Instytutu, tj. prof. Tadeusz Gerlach oraz prof. Jerzy Krzyżanowski. Prof. Krzyżanowski twierdził, że tak duży instytut techniczny jak IMP PAN nie może być tylko „komputerowo-ołówkowym”, ale powinien być także użyteczny dla przemysłu. Logiczną konsekwencją tego podejścia było wykreowanie wieloletniej współpracy z krajową energetyką, szczególnie z zakładami ZAMECH w Elblągu, później ALSTOM Power.

Kolejnym przełomem był rok 1998 – dyrektorem Instytutu został prof. Jarosław Mikielewicz, a jego zastępcą ds. Naukowych prof. Jan Kiciński. Był to czas zupełnie nowych wyzwań. Aktywność Polski w UE, nowa sytuacja w jakiej znalazł się przemysł oraz nowa polityka naukowa Państwa, wymusiły konieczność zabiegów o duże projekty badawcze zarówno krajowe jak i międzynarodowe. Kadra Instytutu musiała nauczyć się współpracy w zespołach i współpracy z przemysłem w warunkach ostrej konkurencji.

W roku 2014, po przejściu prof. J. Mikielewicza na emeryturę, dyrektorem Instytutu został prof. Jan Kiciński. Obecnie Instytut zatrudnia średniorocznie około 220 pracowników, z czego 90 stanowi kadra naukowa. Instytut posiada uprawnienia do nadawania stopni i tytułów naukowych w dyscyplinach mechanika oraz budowa i eksploatacja maszyn. Jest to druga co do wielkośi placówka PAN w kraju posiadająca własną osobowość prawną.